بررسی اشعار مدیحه در «شعر فارسی دربار در عصر میانه»

این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)

«شعر فارسی دربار در عصر میانه » اثر جولی اسکات میثمی که در سال 1987 به نگارش درآمده  به معرفی محتوی و ساختار رایج شعر فارسی در دربارهای عصر میانه می پردازد. اولین اشعار فارسی در عصر میانه پدید آمد و با حمایت حکومت های ایرانی سامانی و غزنوی به اوج شکوفایی رسید (مقدمه، ص 7).

کتاب در یک پیشگفتار و هفت فصل تنظیم شده که عبارتند ازاست: 1. شعر و دربار در ایران، 2. مدیحه سرایی، قصیده و کاربردهای آن، 3. عاشقانه ها: زبان تجربه، 4. عاشقانه ها: نشانی بر اصول اخلاقی، 5. عاشقانه ها همچون آینه: تمثیل شاه و عدالت، 6. غزل و آرمان های عاشقانه و 7. نتیجه: هنر شعر درباری.

نویسنده با توجه به کارهای بسیاری که در غرب درباره ادبیات درباری انجام شده است، تاکید می کند که شعر درباری تاثیر بسیاری در خلق سنت های ادبی در غرب داشته است (مقدمه، ص8). حال آن که ما در خصوص ادبیات فارسی و تعامل آن با دربارهای شاهانه مطالعاتی انجام نداده ایم. شعر فارسی درباری با همه قابلیت های سبکی و ساختاری به صورت منفی مورد ارزیابی قرار گرفته است و «شعر دربار اصولا به عنوان مدیحه های چاپلوسانه و اغراق آمیز و توام با صنایع و ارایه های فراوان معرفی شده است" (مقدمه، ص 8). هدف میثمی در این کتاب ارزیابی دوباره شعر فارسی دربار «با قرار دادن آن در چشم انداز درست ادبی و تاریخی آن است».

در فصل اول «شعر و دربار در ایران»، نویسنده رابطه دربار و شعر در ایران را در تاریخ پیش از اسلام جستجو می کند (ص1) و این که خلافت عباسی که از دیوان سالاری و نیز دربار ایرانی الگو برداری کرده بود در زمینه شعر دربار نیز تحت تاثیر فرهنگ ایران قبل از اسلام بود (ص5).

فصل دوم « مدیحه سرایی، قصیده و کاربردهای آن» قصیده را اولین گونه شعر فارسی دربار می داند که در ابتدا تحت تاثیر مدل های عربی بود (ص 40). میثمی تاکید دارد که ادبیات فارسی در استفاده از قصیده تحت تاثیر ادبیات عرب از یک سو و ادبیات پیش از اسلام بوده است و این مساله ای است که باید با توجه به مسیری که شعر در جریان تاریخی خود پیموده است مورد بررسی قرار گیرد (ص 310).

در فصل « عاشقانه: زبان تجربه»، میثمی به بررسی اشعار درباری می پردازد که در قالب شاعرانه ها تجلی یافته اند. او به مقایسه ساختار و محتوای شاعرانه ها و حماسه می پردازد (ص 77).      

 شعر عاشقانه اهمیت زیادی به زندگی قهرمان و اصول اخلاقی او می دهد (ص 130).

میثمی در فصل پنجم «عاشقانه ها همچون آینه: تمثیل شاه و عدالت»، به بررسی داستان های اخلاقی شاه و عدالت می پردازد (ص 175). او با مقایسه عاشقانه های ویس و رامین، خسرو و شیرین و هفت پیکر نتیجه می گیرد که هر سه عاشقانه با مساله عشق سر و کار دارند: «در ویس و رامین عشق نقش اساسی دارد، در خسرو و شیرین موضوعات عشق و پادشاهی به طور یکسان مورد توجه قرار گرفته اند و در هفت پیکر پادشاهی نقش پر رنگ تری دارد (ص180).

در فصل ششم  «غزل و آرمان های عاشقانه»، غزل به عنوان یک گونه شاعرانه با شاخصه های متمایز قرن دوازدهم معرفی می شود. قصیده در کنار موضوع عشق مدیحه سرایانه با موضوعات متنوع و بویژه اخلاقی سر و کار دارد (ص 137) در حالی که غزل که خاص زبان فارسی بوده و معادلی در زبان عربی ندارد به تدریج جای قصیده را در بیان موضوعات عاشقانه گرفته است. 

در بخش نتیجه «هنر شعر درباری» میثمی به کتاب هفت پیکر نظامی ارجاع می دهد که در آن شاعری با کار گوهری مقایسه شده است. شاعربا کلمات سر و کار دارد و گوهری با سنگ های گران بها. نظامی کار شعر و شاعری را با نقاش و نقاشی و معمار و عمارت دست او نیز مقایسه می کند (ص299). نظامی تا آنجا پیش می رود که کار شاعر را با کار آفریننده مقایسه می کند. در جایی که منوچهری شعر را در ردیف فضیلت می داند، نظامی از این هم فراتر رفته و آن را به مرتبه کتاب آسمانی ارتقا می بخشد (ص 302).

میثمی با مقایسه شعر سنایی و حافظ تاکید می کند که تغییر درممدوح باعث ایجاد تغییرات اساسی در سبک شعر شده و چه بسا شعر را از نوع درباری به غیر درباری تغییر دهد. نیز، الگوهای مدیحه سرایی با توجه به ایجاد مراکز و افراد مذهبی به عنوان ممدوح و حتی تاثیر یک ممدوح بر شاعران صورت می گیرد (ص313).

میثمی در این کتاب بیش از آن که به سوالات پاسخ دهد، سوالات جدیدی را مطرح می کند که نیاز به بررسی های بیشتر دارد«رابطه شاعر و ممدوح، دستمزد و هدایایی که شاعر در قبال شعر خود دریافت می کرده  و نیز میزان تاثیری که شعر می گذاشته است». نیز، نوع و میزان آموزش شاعر و حتی ممدوح و دیگر افرادی که در هنگام ارائه شعر در دربار حضور داشته اند و نوع سلیقه و انتظاراتی که از شعر داشته اند از موضوعاتی است که مورد توجه قرار می گیرد (صص 311-312).

مریم کمالی

حبیب حاجی حیدری

Meisami, Julie Scott (1987). Persian Medieval Court Poetry, Princeton, 2nd edition, New Jersey, Princeton University Press.

 

 

خواندن 6235 دفعه آخرین ویرایش در دوشنبه, 23 تیر 1393 21:05 جمعه, 20 تیر 1393